The Political Role of Koya Women in 1958-1991
DOI:
https://doi.org/10.26750/Vol(9).No(2).Paper25Keywords:
Koya Women, Political Role , Communist Party , Political Activities, National Struggle.Abstract
Throughout history, women had crucial role in all aspects of community, this is also true for Kurdish women and women from Koya. In political arena, Women, alongside men, struggled towards the national causes. They endured many sacrifices. However, due to patriarchy system of Kurdish society, women were not offered similar opportunities as men, therefore, their chances for success was limited and they indirectly prevented form proving their themselves. Despite that, women from Koya somehow overcame the obstacles and participated and contributed to the society actively.
It is undeniable the public policy of subsequent ruling governments in Iraq did not pave the way from the active participation of women and neither provided equal opportunities for men and women. For instance, in 1963, when Ba’th regime took control of Iraq in a coup, they attacked Kurdistan region and Koya. They practiced the almost brutality against people, among the early victims were women. As the reaction, and reaction to other barbaric practices of Ba’th regime, Women from Koya participated in armed conflicts in Kurdish liberation movements.
The current research consists of two parts; in introduction, a brief historical survey about the participation and contribution of women from Koya pre1958 revolution is provided. The first part is dedicated to the contribution and activities of women between 19581975. The second part is dedicated to discussing the role of women in political activism and secret organization.
References
ئەحمەد، زامدار.(2017) ڕاپەڕینى كۆیە 9ى ئادارى ساڵى 1991، چاپى یەكەم، سلێمانى: چاپخانەى كەمال.
ئەحمەد، زامدار.(2017) مرۆڤ و مێژو لە گۆشەنیگاى مەسعود محمدەوە، خانەى چاپ و بڵاوكردنەوەى چوارچرا، سلێمانى: چوارچرا.
ئەحمەد، زامدار.(2019) ژنە هەڵكەوتوەكانى كورد، چاپخانەى تاران.
ئەحمەد، وریا.(2020) مێژوى گۆرانى و موزیكى كوردى ناوچەى كۆیە 18501950، هەولێر: چاپخانەى زانكۆى سەلاحەددین.
ئاڵاكۆم، ڕۆهات.(2000)خۆیبون و شۆڕشی ئاگری، و:شوكور مسته‌فا، هه‌ولێر: ده‌زگای چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی ئاراس.
ئینگۆنۆیمایەر.(2011) كورد گەلێكى بێ دەوڵەت، و:رێبوار تۆفیق، بڵاوكراوەكانى ئەكادیمیاى هۆشیارى و پێگەیاندنى كادیران، سلێمانى: دەزگاى چاپ و پەخشى حەمدى.
بێ ناوى نوسەر.(2008) بەشداریكردنى سیاسى ژنان، و: كنێر عەبدوڵڵا، لە بڵاوكراوەكانى یەكێتى ژنانى كوردستان، چاپخانەى تەوار.
بێ ناوى نوسەر.(2013) كۆمەڵە لە سێدارەوە بەرەو ڕاپەرین (بەشێك لە ژیاننامەى شەهیدان خاڵە شەهاب و جەعفەرو ئەنوەر)، چاپى دوەم، لە بڵاوكراوەكانى ناوەندى مێژوى (ى.ن.ك)، سلێمانى: دەزگاى چاپ و پەخشى حەمدى.
تەیب، جەمال فەتحوڵلآ. (2008) كۆیە 19181958 ( لێكۆڵینەوەیەكى مێژویی سیاسی یە، چاپی دوەم، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
جەلی زادە، دڵدار. (2019) خوشكە عیفەت (تەمەنێك بۆ نیشتمان)، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
حەمەدبەگ، جەواد.(2007) مێژوى سەرهەڵدان وگەشەسەندنى شانۆو دراما لە كۆیە 19312007،هەولێر: چاپخانەى دارا.
حەیدەرى و ئەوانى تر، مومتاز و هێرش سنجاوى و كاروان قاسم.(2014) – قاموسى ناوە نەمرەكان، بەرگى یەكەم، لە بڵاوكراوەكانى كتێبخانەو ئەرشیفى مومتاز حەیدەرى، هەولێر: چاپخانەى ڕۆژهەڵات.
خەزنەدار، عەلى.(2013) ئافرەتە ناودارەكانى كورد(هێزێكى بە توانا لە بەرگریكردن لە نیشتیمانەكەیان)، چاپى چوارەم، چاپخانەى كارۆخ.
رواندزى، عەقیلە.(2005) یادو ئافەرین، لە بڵاوكراوەكانى سەنتەرى شاو وشكا، هەولێر: چاپخانەى پەروەردە.
سەلیم، ڕزگاری فقێ. (2011) گوڵستانى خەبات لە مێژوى شارى كۆیە (سالآنى 19701980)، بێ شوێنی چاپ.
سەیدبرایم، ڕەهبەر. (2008) سایەى هەیبەسوڵتان، سلێمانى: چاپخانەى بینایی.
سەید برایم، ڕەهبەر. (2014) پرشنگەكانى كەكۆن، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
سەیدبرایم، ڕەهبەر. (2017) پرچی ئایشێ و فاتمان، سلێمانى: چاپخانەى ماردین.
سەیدبرایم، ڕەهبەر.(2018) دیلانەومۆزیك، سلێمانى: چاپخانەى بینایى.
شارەزا، كەریم.(2013) كۆیە و شاعیرانى، لە بڵاوكراوەكانى سەنتەرى لێكۆڵینەوەو پەخشى كۆیە، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
شەوڕۆ، فازیل. (2015) ژنە پیشەوەرەكانى كۆیە، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
شێخ محمود و ئەوانى تر، جەمیلە و نیگار عومەر و شلێر ڕەشید.(2012) ڕۆڵى ژنان لە پەرەپێدانى كارى ڕێكخراوەییدا (ى.ن.ك) وەك نمونە، لە بڵاوكراوەكانى ئەكادیمیاى هۆشیارى و پێگەیاندنى كادیران، سلێمانى.
صاغیە، حازم. (2013) بەعسى عێراق (دەسەڵاتى سەدام لە دروستبونیەوە تا ڕوخانى)، و: بورهان عەتار، سلێمانى: چاپخانەى ڕون.
عارف، پرۆفیسۆر د.محمد نورى. (2018) زەینەب خان (كچە كورد) 19001963، بێ شوێنی چاپ.
عەبدوڵڵا، كنێر. (2017) بەشدارى سیاسی ژنان لە باشورى كوردستان، چاپی دوەم، سلێمانى: چاپخانەى سەردەم.
عەلائەدین، عەبدولخالق (2014) كۆیە... ناودارانى، هەولێر: چاپخانەى منارە.
عەونى، فەرهاد.(2019) 36 نامەوچەند كەسایەتییەكى دیوانى من، هەولێر: چاپخانەى زانكۆى سەلاحەددین.
عزیز، كنێر عەبدوڵڵا حمە (2005) پێگەى ژن لە كۆمەڵگەى كوردەواریدا، لە بڵاوكراوەكانى یەكێتى ژنانى كوردستان، سلێمانى: چاپخانەى تەوار.
عومەر، د.سەروەر عەبدولرەحمان. (2011) مێژوى یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان (19751976)، بەرگى یەكەم، چاپی دوەم، هەولێر: چاپخانەى هێڤی.
فاتح، محەمەد.(2016) پارت و ڕێكخراوە سیاسییەكان لە توركیا (19232003)، لە بڵاوكراوەكانى دەزگاى ئایدیا بۆ فكرو لێكۆڵینەوە، چاپخانەى حەمدى.
فاتیح، محەمەد. (2012) حزب و ڕێكخراوە سیاسیە عیراقییەكان (19102010)، سلێمانى: بلآوكراوەكانى ئەكادیمیاى هۆشیارى و پێگەیاندنى كادیران،.
فریشتەى كۆیى.(2005) چەپكێك لە هۆنراوەكانى فریشتەى كۆیى لەگەڵ دو پاشكۆدا، لەبڵاوكراوەكانى هەفتەنامەى ڕێگاى كوردستان، چاپخانەى كشتوكاڵ.
قەرەداغى، مەهاباد.(2018) ئافرەتیزم "مێژوى تێكۆشان بۆ مافى یەكسانى لە باشورى كوردستان" 1918 2018، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
كاروان شوانى، مافپەروەر كاكەمەد نەجمەدین عەلى.(2018) مێژوى دامەزراندنى حزبى شیوعى عێراق، هەولێر: چاپخانەى ئازادى.
ماڕ، فیبی. (2011) مێژوى نوێى عیراق، و: حەمە شەریف حەمە غەریب و شێركۆ ئەحمەد حەوێز، لە بلآوكراوەكانى كتێبخانەى ئاودێر، هەولێر: چاپخانەى ڕۆژهەڵات.
مام هەژار. (2011) چەند لاپەڕەیەك لە مێژوى كۆیە، هەولێر: كۆمەڵگەى چاپەمەنى شەهاب.
مستەفا. ئاراس عەبدولڕەحمان (2009) ڕاپەڕینى ئادارى (1991) لە باشورى كوردستان (لێكۆڵینەوەیەكى مێژویى سیاسییە)، سلێمانى: دەزگاى چاپ و پەخشى حەمدى.
مستەفا، سۆزان كەریم. (2007) بەعسیزم و كورد، سلێمانى: دەزگاى چاپ و پەخشى حەمدى.
زهدى، خانم.(2007) صفحات من تاریخ الحركە النسائیە العراقیە، بغداد: شركە دار الرواد المزدهرە للطباعە و النشر المحدودە.
رەفیق، بەشدار عمر.(2012) ڕۆڵى كۆمەڵایەتى و سیاسى ژنى كورد لە باشورى كوردستاندا 1921 1958(توێژینەوەیەكى مێژویى) یە، ماستەرنامەیەكى بڵاونەكراوەیە پێشكەش بە بەشى مێژوى فەكەڵتى زانستە مرۆڤایەتى و كۆمەڵایەتییەكانى زانكۆى كۆیە كراوە.
ئیسماعیل، د.ئەرسەلان بایز.(2005) ڕۆژانى سەخت، سلێمانى.
پەستەك سۆر، كەمال خدر مستەفا.(2017) بەسەرهات و یادەوەرییەكان، هەولێر: چاپخانەى زانكۆى سەلاحەددین.
دڵزار، ئەحمەد. (2019) بیرەوەرى ڕۆژانى ژیانم، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
رەسول، فاتح. (1997) لە كاروانیكى دور و درێژدا "كورتەى خەبات و ئەزمونى پەنجا ساڵ"،ستۆكهۆڵم.
عەبدولقادر، فەرەیدون. (2017) هەڵۆ سورەكانى قەندیل، سلێمانى: دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەم.
كاكە، حەسەن. (2013) هەورازەكانى كاروانى تەمەنم، لە بلآوكراوەكانى سەنتەرى لێكۆڵینەوە و پەخشی كۆیە، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
مەشخەڵ، د.سامیە شاكر سادق.(2019) سێ بێ(بەستە پیازە، بەغدا، بەرلین) بەشێك لە بیرەوەرییە سه‌خته‌كانی ژیانم، هه‌ولێر.
محه‌مه‌د، مه‌سعود. (2009) گه‌شتی ژیانم، چاپی سێیه‌م، سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌و په‌خشی كۆیه، بێ شوێنی چاپ.
ئەسەسەرد و ئەوانى تر، فەرید.(2013) ئینسكلۆپیدیاى یەكێتیى نیشتمانیى كوردستان، چاپى دوەم، سكرتێرى نوسین: كەیوان سەعید، دەستەى كارا: ئاوات كۆكەیى، ئیبراهیم هەورامى، خالید هەركى، ڕەنج جەعفەر، لە بڵاوكراوەكانى ئەكادیمیاى هۆشیارى و پێگەیاندنى كادیران.
دەباغ، كازم عومەر.(2009) هەندێك دابونەریتى شارى كۆیە(ئینسكلۆپیدیاى هەولێر)، بەرگى نۆیەم، لەبڵاوكراوەكانى دەزگاى چاپ و بڵاوكردنەوەى بەدرخان، لوبنان: چاپخانەى گرین گالۆرى.
مەشخەڵ، دكتۆر سامیە شاكر.(2009) ڕۆڵى ئافرەتانى هەولێر لە بزاڤى ڕۆشنبیرى و نیشتیمانى و نەتەوایەتیدا (ئینسكلۆپیدیاى هەولێر)، بەرگى شەشەم، لەبڵاوكراوەكانى دەزگاى چاپ و بڵاوكردنەوەى بەدرخان، لوبنان: چاپخانەى گرین گالۆرى.
ساڵح، جەواد حەمەد بەگ.(2009) كاریگەرى مەلاى گەورەى كۆیە لە سەر هونەرى كوردى وموتروبەكردن و ئاڵۆشەدانى بەبیرى سیاسى و نەتەوەییەوە(بڕگەكانى فیستیڤاڵى یادەوەرى مەلاى گەورە)، هەولێر: چاپخانەى شەهاب.
ئەحمەد، كەریم.(2014) ڕونكردنەوەیەك لە كەریم ئەحمەدەوە، گ. كەكۆن، ژ.(32).
امین، دلشاد على.(2010) كارەساتە دڵتەزێنەكانى ساڵى 1979 لە كۆیە، گ. كەكۆن، ژ.(11).
باوكى ڕەسەن.(2015) دو ناسیاوى شارەكەم (1. زەوەى زاهیرى كەریمى گۆدەى 2. سستەر مریەم)، گ. شارەوان، ژ.(5).
تۆبزاوایى، هاورێ سەدر.(2014) ئافرەتانى كۆیە لە گەڵ سەرهەڵدانى شیوعییەت بون، گ. كەكۆن، ژ.(33).
جەلى زادە، دانا.(2002) نەجیبەخانى جەلیزادە ڕۆڵى سیاسى، گ. كۆسار، ژ.(2ـ3).
حەوێزى، مامۆستا عبدولكەریم عبداللە.(2013) شۆرشى ئەیلول لە كۆیەوە دەستى پێكردوە، گ. كەكۆن، ژ.(28).
ژاكاو، مەولود.(2014) كۆییایەتى و خۆییایەتى (4 خەباتى ژنانى كۆیە)، گ. كەكۆن، ژ.(31).
رەشاش، حەمید.(2012) بیرەوەرییەكانم لە گەڵ شارە دێرینەكەى كۆیە، گ. كەكۆن، ژ.(22).
رەشاش، حەمید.(2016) دەربارەى هێرشە گەورەكەى حەرەس قەومى بۆ سەر كوردستان لە ساڵى 1963، گ. كەكۆن، ژ.(40).
ساڵح، جەواد حەمەد بەگ.(2013) ناسنامەى شارەكەم، گ. شارەوان، ژ.(2).
سەید برایم، ڕەهبەر.(2012) قوڵفێك لە قەڵاى دمدم، گ. كەكۆن، ژ.(21).
سەیدبرایم، ڕەهبەر.(2014) گوڵە ئەشرەفیەكان و ئایشەگوروكە، گ. كەكۆن، ژ.(32).
شارەزا، كەریم.(2008) لە ئافرەتە ناسراوەكانى كورد نەجیبە خانى جەلى زادە 19171999، گ. كەكۆن، ژ.(1).
شەورۆ، فازیل.(2010) كڕۆنۆلۆژیاى كۆیە یان مێژوى ڕوداوەكان لە 20/2/1918 25/4/1963، گ. كەكۆن، ژ.(11).
طيب، د.جمال فتح اللە.(2015) هێرشى حەرەس قەومى بۆ شارى كۆیەو دەوروبەرى لە ساڵى 1963 دا، گ. كەكۆن، ژ.(39).
فەتحولڵا، د. جەمال.(2016) پەیوەندیەكانى كۆیە لە گەڵ كۆمارى كوردستان لە مهاباددا، گ. كەكۆن، ژ.(45).
كاكەیى، فلك الدین.(1997) پارتى دیموكراتى كوردستان: مافى ئافرەت(تیۆرى و پراكتیك)، گ.دەنگێك، ژ.(3).
كەكۆن/ گۆڤار.(2009) چاوپێكەوتنى گۆڤارەكە لەگەڵ ئەحمەد دلزار، گ. كەكۆن، ژ.(4).
كەكۆن/ گۆڤار.(2012) لەیادى ئاهەنگى نەورۆزى (ئەشكەفت خەجۆر)، گ. كەكۆن، ژ.(21).
كەكۆن/ گۆڤار.(2017) تەرمى (سوڕەییاخان) بەخاك سپێردرا، گ. كەكۆن، ژ.(49).
سەیدبرایم، ڕەهبەر. (2020) فریشتەى شیعرو تێكۆشان، ڕ. كوردستانى نوێ، ژ.(8064).
سەیدبرایم، ڕەهبەر. (2020) گوڵەگەشەكان و مانگى بن هەور (حەزینە خاتون 1863 – 1918)، ڕ. كوردستانى نوێ، ژ.(8200).
عبدالحمید، ئاراس عبدالخالق. (2007) د. نەزیهە دلێمى و ماڵئاوایى یەكجارى 19232007، ڕ.كۆیە، ژ.(13).
كوردستانى نوێ/ ڕۆژنامە. (2018) گفتوگۆى نەرمین عوسمان لە گەڵ خاتو نازەنین عوسمان – بەسەركردنەوەى یەكەم كچە پێشمەرگەى شۆرشى نوێ، ڕ. كوردستانى نوێ، ژ.(7719).
مام هەژار. (2004) چاوپێكەوتنى لە گەڵ خوشكە فریشتە، ڕ. هامون، ژ.(49).
میرخان، حەمید. (2000) داستانى قورەبەرازە، ڕ. هامون، ژ.(25).
ئەحمەد، بەیان كەریم، ماڵپەڕى ڕێگاى كوردستان: سایتى مەكتەبى ڕاگەیاندنى حزبى شیوعى. (2019) لە بارەى ژنە تێكۆشەرێكەوە.
حاجى، مەغدید، ماڵپەڕى ڕێگاى كوردستان: سایتى مەكتەبى ڕاگەیاندنى حزبى شیوعى، (2020) عەیشەگروكە شێرەژنەكەى كوردستان و شەهیدە قارەمانەكەى حزبى شیوعى.
كەناڵى ژن تیڤى/ بەرنامەى بیرەوەرى، (19/5/2019) تایبەت بە نەجیبەخانى جەلیزادە، ئامادەكار: ئەڤین نەسرین.
كەناڵى ژن تیڤى/ بەرنامەى بیرەوەرى، (30/8/2020) تایبەت بە خوشكە فریشتە، ئامادەكار: ئەڤین نەسرین.
ئەحمەد، ئارێز عەبدوڵا، 24/10/2020، هەولێر.
حاجى ڕەفیق، قوباد ڕەفیق حمد، 5/11/2020، كۆیە.
حمد، حەلاو قادر، 10/11/2020، كۆیە.
ژاكاو، مەولود، 18/10/2020، كۆیە.
سەروەر، ئایشە قادر عزیز، 31/10/2020، كۆیە.
عزیز، سامى قادر، 24/10/2020، كۆیە.
عومەر، كوردۆ، 31/10/2020، كۆیە.
كاكەحەمە، نیشتیمان حمد احمد، 5/11/2020، كۆیە.
كاكەمەلا، عیففەت، 20/10/2020، كۆیە.
مستەفا، چاپوك عومەر، 21/10/2020، هەولێر.
مولود، فاروق على، 2/10/2020، كۆیە.
میرە، ئاشتى سابیر، 22/10/2020، كۆیە.
